Waar zaten en waar zitten ze in Amsterdam en Rotterdam?
In de twee grootste steden van het land zijn nogal wat roeiverenigingen, en sommige daarvan zijn een paar keer verhuisd.
In Amsterdam moesten de verenigingen langs de Amstel in WO2 hun clubhuizen weghalen. De verenigingen werden aangeschreven met het bevel uiterlijk 10 januari eh februari 1944 weg te zijn. Zoals bijvoorbeeld de Amsterdamse studentenvereniging Nereus:
Bron Stadsarchief Amsterdam
Verdwenen
Ook zijn er roeiverenigingen in de loop van de decennia verdwenen. Zoals de Deutscher Turn- und Ruderverein in Rotterdam. Dit bestond daar al sinds 1874, was goed geïntegreerd en bouwde in 1908 een pracht van een clubgebouw. De oorlog maakte formeel in 1945 een eind aan de vereniging.
Bron Stadsarchief Rotterdam
Hoe dan ook, er zijn heel wat verhuizingen van roeiverenigingen geweest. Bijvoorbeeld Willem III in Amsterdam en De Maas in Rotterdam hebben heel wat plekken bezet.
Inzoomen!
Van zowel Amsterdam als Rotterdam hangt er nu een zeer gedetailleerde kaart in Het Roeimuseum waarop alle locaties van alle verenigingen te zien zijn. Je moet flink inzoomen om ze te kunnen zien. Toevallig zijn beide kaarten uit 1937, dus er is heel wat meer op te zien.
Schoolroeien is een roei-activiteit die vaak onder de radar blijft. In Engeland is het de normaalste zaak van de wereld, in Nederland is het altijd een vrij marginaal verschijnsel gebleven. Met een paar uitzonderingen: in Rotterdam en Amsterdam is jarenlang structureel aan schoolroeien gedaan. Daar komen we later op terug. Nu een minder grootschalig geval van ‘schoolroeien’.
Rutger Murk ontdekte deze foto, in Archief Eemland. ‘Riemen op!’ staat eronder.
Bij deze foto was niet meer bekend dan dat. Maar in hetzelfde archief vonden we een serie foto’s van sportende jongens. Hindernisbaan, touwtrekken en zo. Maar wel geposeerd, want voor een goede foto was een lange belichtingstijd nodig.
Het bleken jongens van de Hogere Burgerschool in Amersfoort te zijn. Jan Willem Wentzel maakte die foto’s, en hij drukte ze op deze manier af tussen 1891 en 1894, zo vertelde ons Sjaak Hazeleger, kenner van Amersfoortse fotografen.
We doken er nog wat dieper in en kwamen twee jongens tegen, Gerard Cramer en Cornelis van der Plank. Die zaten bij elkaar in de klas op de Hogere Burgerschool en werden in juli 1890 bevorderd van de 4e naar de 5e klas. Zij waren in 1891 en 1892 bestuursleden van de Amersfoortse Roeiclub Vooruit, die van 1890 tot 1892 heeft bestaan. In 1892 verhuisde de Gerard naar Eemnes en Cornelis naar Hilversum, wat het einde van de roeiclub betekende. De foto zal dus uit 1891/1892 zijn.
Ook op andere plaatsen in Nederland deden scholen aan roeien. Zoals de Schiedamsche HBS Roeivereeniging, die in 1924 het botenhuis van Nautilus overnam, wat niet goed afliep. Maar daarover een andere keer meer.
In het net verschenen februarinummer gaat dat over een sigarettenfabriek in Rotterdam. Die op een plek zat waar De Maas – dat daar in 1870 na een brand haar resterende gieken stalde -, Nautilus en de Deutscher Turn- und Ruderverein – die daar vlakbij hun drijvende clubhuizen hebben gehad – en ook de Koningssloep – die daar gebouwd is – historische banden mee hebben.
Die sigarettenfabriek publiceerde plaatjesalbums, met ook roeiers op de inplakplaatjes. Zoals de skiffeurs Ooms van ARSAen Van Blijenburgh van De Amstel. Die twee hebben op 2 juni 1932, tijdens ‘de koninklijke’, in de voorwedstrijden tegen elkaar geroeid. Ooms won.
De Waterkampioen: jarenlang het lijfblad van de roeiwereld, nu in het Roeimuseum te bekijken
Nummer 1 van het watersportweekblad De Waterkampioen van de ANWB verscheen op 1 januari 1927. Twintig pagina’s dik, waarvan acht met advertenties. “Hij zal in het bijzonder dienen de thans zo opbloeiende ‘klein-watersport'” zegt de redactie, waarbij ook expliciet de roeisport genoemd wordt. In dat nummer nog niet veel over roeien, dit eerste nummer heeft zelfs een lege regel achter ‘Redactie-adres voor Roeisport:’.
Hoewel zeilen de hoofdmoot bleef, en motorbootvaren ook als sport gezien werd en flink wat redactionele ruimte innam, kreeg het roeien toch een serieuze plaats toegekend. In juni 1932 verscheen zelfs een ‘roeinummer’.
Het eerste nummer
Midzomer 1932
Alles uit De Waterkampioen over roeien nu in het Roeimuseum
In Het Roeimuseum is nu een uitgebreide leestafel waar de Waterkampioenen van 1927 tot en met 1960 zijn in te zien. Alles wat er in die jaren over de roeisport in dat blad heeft gestaan is nu gedigitaliseerd en grotendeels op tekst te doorzoeken. De jaren zestig volgen nog.
Dus wil je wat weten over de Varsity’s, de Heads, die wherry-rondvaarten, bondsvergaderingen, de Hollandia’s, verenigingsberichten: er is nu, mede dankzij Maarten Helle van Willem III, een goudmijn van duizenden pagina’s historisch roeinieuws beschikbaar. En de mooiste covers zijn op zich al de moeite van het bekijken waard!
“Dat de heren vertrouwen hadden in de dames was te danken aan de houding van de dames”
Met deze woorden besloot Frida le Cosquino de Bussy haar afscheidsrede bij haar vertrek uit het Roeibondsbestuur in 1951, toen zij voor de tweede keer aftrad. Maar er kwam ook nog een derde keer.
Dit is het verhaal van de vrouw die zich als roeister, als bestuurder van de Leidse damesstudentenroeivereniging De Vliet, als de eerste vrouwelijke roeibondsbestuurder, als Chef d’Équipe, als eerste vrouwelijke kamprechter, enorm heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van het nationale en internationale raceroeien voor vrouwen. Haar inzet droeg bij aan de eerste Europese kampioenschappen voor vrouwen. Het is het verhaal van iemand, die weliswaar uit het zicht is geraakt, maar een plaats verdient in een Hall of Fame. Een verhaal met mooie beelden uit het familiearchief.
Een foto die vaak gebruikt is in stukken over damesroeien: de acht van De Vliet, met Frida op slag, na hun overwinning op de Hollandia Roeiwedstrijden van 21 mei 1932 | Bron cosquino.nl
Historische reis door Limburg
In 1905 kwam Arthur Imkamp terug uit Duitsland, waar hij met de roeisport kennis had gemaakt, en richtte een jaar later in Venlo de roeivereniging Wiking op, in het jaar dat in Utrecht Viking werd opgericht. Wiking heeft niet lang bestaan, waarschijnlijk ook doordat Imkamp naar Roermond verhuisde. Daar richtte hij in 1909 samen met anderen de roeivereniging Maas en Roer op. Door afsplitsing van de roei-afdeling ontstond in 1978 uit deze club de roeivereniging Aeneas.
In Venlo werd in 1931 de watersportvereniging De Maas opgericht. Aanvankelijk werd er wat aan roeien gedaan, daarna heel lang niet, maar in 2012 vond een herstart plaats.
De verhalen van deze Limburgse verenigingen worden en zijn in het museum opgenomen. De reis in Limburg gaat nog even door, wordt dus vervolgd.
Er is in 2021 veel werk verricht voor en in het digitale Roeimuseum, en we gaan de collectie vanzelfsprekend verder uitbreiden. Grote dank aan allen die hier behulpzaam bij zijn.
Enkele recente toevoegingen
De onlangs overleden Ed van Thijn was als scholier gaan roeien, waarmee hij, met zijn zware astma, meer lucht kreeg. En hij bleef roeien. In 2005 schreef hij ‘De Amstel is al meer dan een halve eeuw mijn lust en mijn leven’. Je vindt hem nu ook in het Roeimuseum.
Op de foto, uit het archief van Willem III, van links naar rechts Ad den Hartog, Ed van Thijn, Herman Boelen en Henk Sillem, de datum is onbekend.
Van een heel andere orde is de leeszaal. Die zijn we – samen met Maarten Helle van Willem III – aan het uitbreiden met alles wat de Waterkampioen ooit over roeien geschreven heeft. Over ongeveer een maand zal dat compleet zijn, maar er staat al heel veel.
We stuiten bij ons onderzoek ook op vragen, zoals deze twee, over ons onbekende verenigingen in Maastricht en Amersfoort.
In de Maastrichtse Stadsgids van 1885 vinden we een feest waar een Roeivereeniging bij betrokken was. We weten verder niets van die vereniging.
En in het Adressenboek van 1890 van Amersfoort wordt het bestuur van Roeiclub Vooruit vermeld. Ook daarvan ontbreekt verder elk spoor.
Wie weet lossen we dit ooit op. Blijf ons helpen! Wij wensen je een heel mooi nieuwjaar toe, in goede gezondheid met veel roeiplezier.
Op 27 juli 2006 werd in Nijmegen Roeivereniging De Batavier opgericht. Later veranderde die de naam in De Waal. Die is gehuisvest aan de Spiegelwaal, de noordelijke nevengeul van de Waal aan de Lentse kant. Op 16 oktoer namen ze hun drijvende loods in gebruik, de Ondine, de vroegere botenhuisvesting van roeivereniging Ondine in Amsterdam. Dat niet alleen die loods maar ook de namen van de vereniging een verleden hebben, wisten ze niet.
Er was een eerdere Batavier
In 1917 werd de Motor-, Roei- en Zeilvereniging De Batavier opgericht. De roeiactiviteiten waren beperkt en verdwenen na verloop van tijd. Maar de vereniging bestaat nog steeds, nu als zeil- roei- en motorsportvereniging, en heeft het sloeproeien omarmd. In 2006 wisten de oprichters van De Batavier, het latere De Waal dus, dat niet. Maar het werd nog gekker.
Juli 1919 | Bron Regionaal Archief Nijmegen
En ook een eerdere De Waal!
Want die oprichters wisten ook niet dat in 1917 aan ‘hun’ kant van de Waal ook al een Roei- en Zeilvereniging De Waal bestaan heeft. Met het vertrek naar het buitenland van de drijvende kracht achter deze club, Johannes Bosman, verdween die club drie jaar later al.
Nog meer Nijmeegse roeiers
In 1935 werd in Nijmegen de Roei-, Zeil- en Canovereniging Viking opgericht. Het roeien is daar niet tot ontwikkeling gekomen en de club ging in 1948 op in Valhalis dat in 1960 fuseerde met De Batavier. Het Vikingscheepje in de vlag van De Batavier is een verwijzing naar die geschiedenis.
In 1884 al
Toch waren al die verenigingen niet de eerste die de roeisport beoefenden in Nijmegen. Want de in 1884 opgerichte Cano-club De Batavier ontplooide naast de ‘canosport’ ook – beperkt – het roeien. Deze vereniging moet rond 1911 verdwenen zijn, zodat de naam in 1917 beschikbaar was voor de roeivereniging van toen.
Deelnemers aan de vierdaagse roeitocht van 1911 liggen op donderdag 13 juli om half twee klaar voor de start van het eerste dagtraject: Arnhem – Wageningen. Daaronder ook roeiers van De Batavier.
De Père
In 1923 werd de Katholieke Universiteit Nijmegen opgericht, nu de Radboud Universiteit. Pas op 1 mei 1946 werd er een studentenroeivereniging opgericht, Phocas. Een van de oprichters was Dick van Ogtrop, ‘De Père’. Deze geestelijke met een grote staat van dienst als roeier en ook als oprichter van de RK Roeivereniging Ignatius College, beter bekend als RIC, in Amsterdam, was belangrijk voor de ontwikkeling van de vereniging. Phocas, nu nog aan het Maas-Waalkanaal, zal binnen afzienbare tijd ook verhuizen naar de nevengeul van de Waal, waar de roei(st)ers van De Waal al hun plek hebben.
Op 24 april 1948 zegende mede-oprichter ‘père’ Dick van Ogtrop het eerste botenhuis van Phocas in.
De al lang in Monnikendam bestaande Reederijkersvereeniging Olympia, ook wel Vereeniging tot bevordering van Volksvermaken Olympia genoemd, organiseerde op 24 juli 1892 een roeiwedstrijd op de Gouwzee. De praktische organisatie was in handen van enkele Amsterdamse verenigingen. Of dit de aanzet is geweest voor de oprichting van Zeil- en Roeivereeniging De Gouwzee in 1895 is niet duidelijk. Deze Monnikendamse vereniging heeft 8 jaar bestaan, het verhaal van de vereniging vind je hier. Archiefonderzoek en hulp van de Vereniging Oud Monnickendam hebben nog geen bijpassende beelden opgeleverd.
Janus Ooms deed mee!
Nieuwe Langedijker Courant, 24 juli 1892 | Bron Regionaal Archief Alkmaar
Roeiberoemdheid Janus Ooms deed op 24 juli 1892 mee aan die eerste roeiwedstrijden op de Gouwzee. Nog geen drie weken nadat hij als eerste niet-Brit de Diamond Sculls – het hoofdummer, de skiff – in Henley had gewonnen! Zijn deelname werd zeer gewaardeerd blijkt uit het verslag: “dat Ooms luide werd toegejuicht, nu hem de medaille van onze geëerbiedigde Koningin ten deel viel, behoeft nauwelijks betoog, want velen sympathiseren met hem zowel als sculler als qua mens”. De indrukwekkende prestaties van Janus Ooms maken dat hij nu een eigen zaal heeft gekregen in het museum.
Bij het onderzoek voor dit museum komen we verenigingen tegen die ons onbekend waren. Sommige hebben misschien nauwelijks een jaar bestaan, maar een enkele andere is meer dan vijftig jaar actief geweest.
Wat dacht je van Thesos, dat staat voor ‘Tot Heil En Sterking Onzer Spieren’. Opgericht in Amsterdam in 1890, en waarschijnlijk kort daarna ter ziele gegaan. De naam is daarna vaker gebruikt. Zo richtte ene Jan van Eer in 1909 in Suriname een turnvereniging op met die naam, een vereniging die vele jaren bestaan heeft. Natuurlijk komt de vraag op of er een verband is met die roeiclub – maar dat hebben we niet kunnen ontdekken.
Ons Huis
In Amsterdam heeft van 1892 tot 1984 de buurthuisvereniging Ons Huis bestaan, met op den duur een hele reeks buurthuizen. En in 1925 startte Ons Huis met roeien, vanuit het adres Grote Wittenburgerstraat 164. De leden onderhielden de boten zelf. Jan Kuiken, die nu bij Isala roeit, meldde dat hij daar in zijn jeugd geroeid heeft, en hij stuurde enkele foto’s uit 1970. Hij zegt:
Wij voeren geregeld op het IJ en door de grachten. En in de zomer een week naar Vinkeveen, waar we dan met twee boten in ongeveer 5 uur heen roeiden. In de wintermaanden was het onderhoud aan de boten en riemen. Die schuurden we dan helemaal met puim en we lakten ze daarna. We hadden vier boten en in de laatste jaren ook nog een skiff. Het clublied zit nog steeds in mijn hoofd.
Foto’s Jan Kuiken
Roei- en vischclub Medusa
We kennen heel wat verenigingen die roeien en zeilen combineren. Maar Medusa in Den Haag is de enige ‘roei- en vischclub’ die we tot nu toe zijn tegengekomen. Je had zelfs Medusa uit 1887 en Medusa II uit 1889. De eerste had geen roeien in de statuten, de tweede wel. En zowaar, ze nodigden roeiend Nederland uit voor een grote roeiwedstrijd.
Of de wedstrijd ooit gehouden is, is nog de vraag. In elk geval is nadien niets meer vernomen van Medusa. Ze roeiden trouwens in het Kanaal der Waterverversing, het open riool van Den Haag.
Het roeien puur voor de ontspanning begon met flinke aantallen mensen uit de betere kringen in Engeland die in de tweede helft van de negentiende eeuw vrije tijd kregen en bootje gingen varen. Dat woei over naar Parijs, naar Hamburg, naar Nederland. Ze deden dat vooral in boten die wij nu wherry’s noemen. Die boten werden hele populair in Nederland, met en zonder zeil.
In juli 1909 organiseerde de Nederlandsche Bond voor Lichamelijke Oefening (NBLO) voor het eerst een vierdaagse roeiwedstrijd. Startplaats was Arnhem bij Roei- en Zeilvereeniging De Rijn. Het ging over de IJssel: Arnhem – Doesburg – Deventer – Zwolle – Kampen. Skiffs, een- en tweepersoons wherry’s en zelfs een vierriems outrigged giek deed mee. Die boot, de Daisy, was de snelste, zodat ze met de stroming mee in totaal in acht uur en drie kwartier klaar waren, verdeeld over vier dagen.
Revue der Sporten 28 juli 1909 | Bron delpher.nl
Ook in juli 1910 en 1911 organiseerde de NBLO zulke vierdaagse wedstrijden. Dit keer over de Rijn, via de route Arnhem – Wageningen – Culemborg – Gorinchem – Dordrecht. Daarna raakte het evenement een paar jaar in de versukkeling.
De Rondvaarten: het echte toeren
Het Comité voor Wherrywedstrijden (CvW) organiseerde in 1915 voor het eerst de Vijf Provinciën Toer. Gedurende de zomer konden roeiploegen op zestien controlestations een wimpel ophalen. De route mochten ze zelf bepalen en in een keer volbrengen, wat minstens een week duurde, of door bijvoorbeeld alleen in de weekenden te varen. En ze mochten ook zeilen. Dat was het echte toeren. Enkelen deden er drie maanden over, sommigen hadden kampeerspullen mee, zoals in het verslag te lezen valt. En voor de deelnemers was er in elk geval een mooie oorkonde.
Een schrale tocht met een mooie oorkonde
Vijf jaar achtereen werd er zo’n tocht als in 1915 gehouden. De laatste, die van 1919, had, met maar elf roeiboten en achttien zeil-roeiboten – zeilwherry’s, weinig deelnemers. Voor de deelnemers was er dit keer een oorkonde die getekend was door Willy Sluiter.
